Паянхи кунсенче пӗлӳҫӗсем чӑваш эстрадине ҫукпа пӗррех хаклаҫҫӗ. Ку та терӗс пуль. Юрӑҫисем кӗввисене те ҫыртарма ӳркенеҫҫӗ, ара ытла тӑкаклӑ та пуль. Ҫавӑнпа та час-часах сцена ҫинчен кӗвви — вырӑс е ют ҫӗршыв эстрадинчен, юрӑ сӑмахӗ вара — чӑвашла янӑрать. Ун йышши «пултарулӑхпа» паллашсан эпӗ тӗмшӗн юрӑ тӑршӗпе «ӑҫта-ши ку кӗвве маларах илтнӗччӗ» тесе шутласа ларатӑп ҫеҫ. Ҫапах та чӑваш эстради пушшех анса ларнӑ теме эпӗ пӗрех хӑяймастӑп. Ҫак уйрӑм эстрада тӗнчинче те мухтавлӑ ывӑлӗсем пур. Вӗсенчен пӗри «Янра юрӑ» ансамбльӗн ӑсталӑх ертӳҫи, Чӑваш Республикин халӑх артисчӗ, Чӑваш республикин тата Тутар Республикин тава тивӗҫлӗ артисчӗ Вячеслав Христофоров.
Ҫак чӑваш эстрада кӑвайтне сӳнме паман юрӑҫӑ ҫурлан 11-мӗшӗнче Оперӑпа балет театрӗнче хӑйӗн 50 ҫулхи юбилейне паллӑ тунӑ.
Вячеслав Христофоровӑн тӗлленмелле хитре, уҫӑ сасӑ. Мӗнпур юрра вӑл чӗре витӗр кӑларса юрлать. Юрӑҫӑн репертуарӗ те пуян. Вӑл сцена ҫинче чӑваш, вырӑс тутар юррисене, романс, оперсенчи арисене шӑрантарать. Республикӑра кӑна мар ытти ҫӗршывсенче те паллӑ артиста Чӑваш Енӗн нацисен ӗҫӗн тата архив ӗҫӗн пайӗпе ӗҫлекен культура министрӗ Вадим Ефимов юбилей ячӗпе ӑшшӑн саламланӑ.
Елчӗк районӗнчи Лаш-Таяпа ялӗнчи Пӗрремӗш май урамӗнчи урапа ҫулӗпе кӗрсе тухма хӗн пулнӑ. Вырӑнтисем ӑна юсама шут тытнӑ. Ӗҫне пурнӑҫлаканнине конкурс ирттерсех палӑртнӑ. Унта ҫав ялти А.И. Васильев фермер ҫӗнтернӗ.
Халӗ унӑн 3,5 метр сарлакӑш ҫула 350 метр тӑршшӗ юсамалла. Унта хайхин 15 сантиметр хулӑнӑш сийпе вак чул витсе тухмалла. Урам тӑршшӗ вара пурӗ 900 метр-мӗн-ха. Урам тӑршшӗпех юсама унта пурӑнакансем килсерен укҫа пухнӑ иккен. Ҫав ялта ҫуралнӑ, халӗ Шупашкарта пурӑнакан Владимир Меметов вара ҫул айне хума шыв пӑрӑхӗ кӳрсе килнӗ. Ҫак канмалли кун ҫынсем пӗрле пухӑнса ӗҫленӗ, пӑрӑх хунӑ.
Республикӑри ял хуҫалӑх предприятийӗсем пӗрчӗллӗ тата пӑрҫа йышши культурӑсене паянхи кун тӗлне 110 пин гектар ҫапса тӗшӗленӗ. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкран 47 процента ҫӗннине пӗлтерет. Елчӗк районӗнче 83,8 процента ҫитнӗ; Шӑмӑршӑра — 63,2%; Вӑрнарта — 55,6%, Патӑрьелте — 55,3%; Комсомольскинче — 54,3%; Канашра — 54,3%; Красноармейскинпе Хӗрлӗ Чутайӗнче — 53,9%. Тухӑҫ гектар пуҫне вӑтамран 19,2 центнер тухать. Вырмана вӗҫленӗ хуҫалӑхсем те пур. Ун пеккисем республикипе — тӑххӑррӑн. Ҫурринчен иртнисем вара — 146-ӑн.
Республикӑн ял хуҫалӑх министерстви талӑксерен миҫешер гектар вырса пынине тата хирте миҫе комбайн ӗҫленине те сӑнаса пырать. Малтанхи кӑтартӑва илсен, кунсерен 17,5-шар пин гектар ҫинче вырса тӗшӗлеҫҫӗ. 774 комбайнран хирте 711-шӗ ӗҫлет. Пурте хире тухайманни вӗсем ваннипе ҫыхӑннӑ. Кашни комбайн вӑтамран талӑксерен 24,6 гектар ҫӗнет иккен. Ҫапах та ку кӑтарту Ҫӗмӗрле районӗнче калама ҫук пӗчӗк — пурӗ те 9 гектар.
Елчӗк районӗнчи «Знамя» кооператив ертӳҫине ӗҫ укҫипе парӑма кӗрсе кайнӑшӑн пуҫлӑх пуканӗнчен ҫулталӑклӑха хӑтармалла тунӑ. Предприятин 23 ҫынна пурӗ 100 пин тенкӗ ытларах тӳлемелле пулнӑ. Тен, прокуратура шеллетчӗ те пуль-ха, асӑрхаттарнипех ҫырлахатчӗ-тӗр, анчах кун пек «ҫылӑха» ертӳҫӗ унччен те пӗрре кӗнӗ иккен. Хальхинче вара дисквалификацилемех йышӑннӑ. Кун пек сӗнӳпе малтан суда тавӑҫпа тухнӑ — тӳре килӗшнӗ.
Сӑмах май, «Знамя» кооператив пуҫлӑхӗ евӗр айӑплава кӑҫал республикӑри 13 ертӳҫӗ хӑйӗн тӑрӑх курса ӗненнӗ.
Елчӗк районӗнчи Каркалар ялӗнче пурӑнакансем ялта шыв-шур тавраш ҫуккипе аптӑранӑ. Ял ҫумӗпе Ҫарӑмсан юханшывӗ иртсе каять-мӗн-ха, анчах шӑрӑх ҫу вӑхӑтӗнче вӑл типет иккен.
Ҫак эрнере вара вырӑнти ял тӑрӑхӗ, А. Севриков фермер пӗрле пулсан Ҫарӑмсан юхашывне пӗвелеме тытӑннӑ. Каркалар ял старости В. Орлов та кунта хастар хутшӑнать-мӗн, вӑл хӑйӗн ДТ-75 тракторне чӗртсе тухнӑ та самай пулӑшать иккен.
Елчӗк районӗнчи Пӗчӗк Таяпа ял тӑрӑхӗ яллӑ вырӑнсене компекслӑ тӑвас программӑна кӗрсе укҫа ҫӗнсе илессишӗн хастар хутшӑннӑ тесе пӗлтерет республикӑн Культура министерстви. Пӗчӗк Таяпари информаципе культура центрӗ Таяпа Энтри ялӗнчи клуба юсаса ҫӗнетме проект тӑратнӑ пулнӑ. Ӑна клуба юсама 753,6 пин тенкӗ уйӑрса пама йышӑннӑ. Кунсӑр пуҫне вырӑнти хыснаран «кӗмӗл» уйӑрнӑ.
Халӗ юсав ӗҫне вӗҫленӗпе пӗрех: ҫивиттине тӗпрен юсанӑ, чӳречесене ылмаштарнӑ, клуб умӗ те ҫӗнелнӗ. Вырӑнти ял тӑрӑхӗн тата культура учрежденийӗсен ӗҫченӗсем пӗрле пулса шӑматкунлӑх йӗркеленӗ. Халӗ илем кӗртессипе ытти вак-тӗвек ӗҫе пурнӑҫлаҫҫӗ-мӗн.
Ку вӑл малтанласа шутланӑ тӑрӑх. Чӑваш Енре инкеклӗ лару-тӑру режимне туса хурасси пирки те ӗнер сӳтсе явнӑ. Ку ыйтӑва инкеклӗ лару-тӑрӑва пӗтерес тата пушар хӑрушсӑрлӑхне тытса тӑрас енӗпе ӗҫлекен правительство комиссийӗн ӗнерхи ларӑвӗнче пӑхса тухнӑ.
Чӑваш Енре шӑрӑха пула ял хуҫалӑх культурисен 22,8 пин гектарӗ типсе ларнӑ иккен. Ку вӑл мӗнпур лаптӑкӑн 5,2 проценчӗ пулать. Уйрӑмах шар курнисем — кӑнтӑр енчи районсем: патӑрьелсем, елчӗксем, комсомольскисем тата шӑмӑршӑсем. Патӑрьелте, сӑмахран, мӗнпур ял хуҫалӑх культурисен 23 проценчӗ типсе ларнӑ, Елчӗкре — 22 проценчӗ, Комсомольскинче — 16 проценчӗ, Шӑмӑршӑра — 13 проценчӗ.
Вӑрлӑх туса илессипе ӗҫлекен респбликӑри 24 хуҫалӑхран ҫиччӗшӗ кӑнтӑр енчисем пулнине шута илсен вӑрлӑха ҫителӗклӗ хурса хӑвараймасси те шиклентерет.
Шӑрӑх та типӗ ҫанталӑка пула шар курнине специалистсем 700 миллион тенкӗ таран пухӑнать тесе шухӑшлаҫҫӗ иккен. Шӑрӑх тӑнӑ 2010 ҫулта тӑкак 4,8 миллиард тенкӗпе танлашнӑ иккен. Унччен вара 1981 ҫулта ҫавӑн пек типӗ те шӑрӑх пулнӑ-мӗн.
Ӗнер Патӑрьел районӗнчи Кзыл-Чишма ялӗнче пурӑнакан Гайше Идиятулловна Садретдинова 95 ҫул тултарнӑ. Вӑл кӳршӗллӗ Елчӗк районӗнчи Сӑрьелӗнче ҫуралса ӳснӗ. 19-а ҫитсен унпа Патӑрьел районӗнче пурӑнакан Фетах ятлӑ тутар каччи паллашнӑ. Кӗҫех вӗсем ҫемье ҫавӑрнӑ, икӗ хӗрпе икӗ ывӑл ҫуратнӑ. Вӑрҫӑран арҫын хӑрах алӑсӑр таврӑннӑ хыҫҫӑн ӗмӗрӗпех тӑван хуҫалӑхра хуралҫӑра ӗҫлесе пурӑннӑ. 34 ҫул каялла вӑл ҫӗре кӗнӗ. Гайше аппан халӗ ывӑлӗсем те ҫук ӗнтӗ — вӗсем куҫӗсене хупнӑ. Ватӑ ҫыннӑн хальхи савӑнӑҫӗ — 6 мӑнкуӗпе мӑнукӗсен 8 ачи. Тата ватта ял ҫыннисем хисеплени савӑнтарать.
Юбилей ячӗпе ватта Раҫҫей Президенчӗн, Чӑваш Ен Элтеперӗн тата Патӑрьле район администрацийӗн пуҫлӑхӗн саламӗсене тыттарнӑ. Ӑна саламлама Патӑрьел район тата вырӑнти ял тӑрӑхӗн пайташӗсем пырса ҫитнӗ.
Республикӑн кӑнтӑр енчи районӗсем уй-хир ӗҫӗсене яланах маларах пуҫланаҫҫӗ. Вырмана вӑл енчисем тунтикунах тухнӑ иккен. Яваплӑ ҫак ӗҫҫине пуҫӑнни пирки чи малтан Елчӗк районӗнчи «Победа» общество хыпарланӑ-мӗн. Куславкка районӗнчи Василий Семенов фермер ир пулакан купӑстана касма тытӑннӑ.
Сӑмах май, ял хуҫалӑхӗнчи лару-тӑру пирки республика элтеперӗ Михаил Игнатьев тунтикун районсемпе хуласен пуҫлӑхӗсемпе ирттернӗ видеоконференци вӑхӑтӗнче сӳтсе явнӑ. Ял хуҫалӑх культурисене мӗнпур категориллӗ хуҫалӑхсенче (кунта предприятисемпе фермерсем кӗреҫҫӗ) пурӗ 549,3 пин гектар ҫинче акса-лартса хӑварнӑ. Пӗлтӗрхипе танлаштарсан, ку вӑл 4,9 пин гектар ытларах иккен. Кӑҫал тӗш-тырӑпа пӑрҫа йышшисене ытларах акнӑ. Техника культурисене — рапса, горчицӑна, хӗвелҫаврӑнӑш — туса илекенсем те йышланнӑ. Ака лаптӑкӗсене 15 районта ӳстернӗ. Ҫав вӑхӑтрах элӗксем, вӑрнарсем, канашсем, хӗрлӗ чутайсем, шӑмӑршӑсем, ҫӗмӗрлесем ака-суха лаптӑкӗсене чакарнӑ. Ял хуҫалӑх культурисен лаптӑкӗсене уйрӑмах ҫӗмӗрлесем самай пӗчӗклетнӗ иккен, унта 30 процента яхӑн сахаллатнӑ, виҫӗм ҫулхинчен вара — икӗ хут таран.
Шӑрӑх та типӗ ҫанталӑк тӑнине пула кӑнтӑр енчи районсенче — малтан Патӑрьелӗнче, каярах Комсомольскинче инкеклӗ лару-тӑру пирки пӗлтерни пирки маларах эпир хыпарланӑччӗ.
Пахчари апат-ҫимӗҫе епле те пулин шӑварса тӑма пулӗ-ха, анчах гектарӗ-гектарӗпе сарӑлса выртакан тыр-пула искусствӑлла майпа пулӑшаймӑн. Ҫапах та хальхи вӑхӑтра вунӑ районта ял хуҫалӑх культурисене искусствӑлла майпа шӑварассине йӗркеленӗ.
Типӗ те шӑрӑх ҫанталӑка пула Патӑрьел тата Комсомольски районӗсем ҫеҫ мар, шӑмӑршӑсемпе елчӗксем те аптӑранӑ иккен. Вӑл тӑрӑхсенче ял хуҫалӑх культурисем шар курнӑ. Республикӑн Ял хуҫалӑх министерстви шутланӑ тӑрӑх, хайхисем 70 пин тоннӑна яхӑн тӗш тырӑ ҫухатма пултараҫҫӗ. Ҫӗрулмие вара — 25-30 пин тонна таран. Ҫак цифрӑсене муниципалитет пуҫлӑхӗсемпе видеоконференци мелӗпе калаҫнӑ чух асӑннӑ иккен. Шӑрӑх та типӗ тӑнӑ ҫанталӑк Патӑрьел районне уйрӑмах шар кӑтартнӑ.
+0.3 °C